Oude Koeien

….. haal ze vooral wél uit de sloot.

Herkauwend liggen ze daar. Hun dagen overpeinzend. De koe doet ons voor wat er in dit tijdgewricht nodig lijkt: vertraging omwille van de vertering. Een langzaam proces om in het reine te komen met dat wat er ‘in te nemen’ is. Omwille van het herstel van de balans in de samenleving. Progressief Nederland is met de laatste verkiezingen pootje gehaakt. Elke vooruitgang is tot stilstand gekomen. Het is tijd om te herkauwen. 

‘Spijt is wat de koe schijt’

Er wordt door sommigen met ongeduld, irritatie en zorgelijkheid gereageerd op de ontstane situatie. Maar schuld en spijt helpen ons nu niet. Dat zijn misschien wel eerste emoties in een proces van herstel. Maar die omvatten in dit stadium weinig consequenties of gevolgen. 
Het wordt heel anders wanneer je werkelijk stilstaat bij wat er is gebeurd. Wanneer je de tijd neemt om je ervaringen te verwerken, je eigen behoeften te voelen en een eigen aandeel in de dingen te zien. Dan omvat je intentie naast spijt misschien ook een fout-erkenning, een validerend gebaar naar iets wat is misgegaan, een erkenning naar iets of iemand die je tekort hebt gedaan. Misschien heb je jezelf wel tekortgedaan? Zo raak je erin betrokken en kom je tot inzicht: je wilt het anders. Mensen nemen hun verantwoordelijkheid – niet omdat ze spijt hebben, of omdat ze zich schuldig voelen – omdat hun waardigheid dat van ze eist. Dát is groei.

In de shit 

Mag ik je even meenemen en kort iets vertellen over een ervaring die we afgelopen voorjaar hadden met een systemisch maatschappelijk onderzoek naar de rol van de koe in de landbouw? Het draaide om het menselijk ecosysteem van de boer met de grond, de voedselproductie, de weide, de koe en haar mest. We zagen dat het ontstaan van de mestoverschotten een belangrijke systemische dimensie heeft die niet alleen over de landbouw of over het milieu gaat, maar vooral ook over óns. We werden er met kracht op gewezen dat we als mensen onze spreekwoordelijke ‘shit’ onvoldoende opruimen. Er is misschien wel spijt en schuld over dingen, maar we werken ons onvoldoende door onze conflicten heen. Dingen stapelen zich op en die escaleren dan.
Het blijkt voor ons als samenleving een moeilijk proces om in het reine te komen met een beladen verleden. Maar er is ook geen sprake van échte vertering wanneer je alleen maar de route kent van de verontwaardiging, de beschuldiging en zelf-verheffing. Dan ga je het niet echt aan. Wie zichzelf op de borst klopt, zich onschuldig waant omdat ie altijd aan de goede kant van de geschiedenis meent te staan, en denkt dat alleen anderen fouten maken, die neemt eigenlijk onvoldoende risico’s en weet daardoor de weg naar werkelijk herstel, waardigheid en ontwikkeling (nog) niet te vinden.

Nostalgisch Nationalisme

Populisme drijft op de kracht van nostalgisch nationalisme waarin het verlangen wordt gekoesterd naar een geromantiseerd verleden. Ooit werden volk en vaderland nog niet bedreigd door grensoverschrijdende problemen zoals klimaatverandering, zeespiegelstijging en asielzoekers. 
Het is naar mijn idee de moeite waard om je af te vragen waar men in die nostalgie naar terugverlangt. Zijn dat niet vooral bepaalde emoties? 
Gevoelens van geborgenheid die je hebt wanneer je weet waar je bij hoort, gevoelens van veiligheid omdat je wereld stabiel is en je wereldbeeld een afgerond geheel. Mensen ontlenen daaraan een gevoel van waardigheid. 
Hou me ten goede, ik ben geen aanhanger van het nationalisme maar ik kan me er wel sterk in inleven wanneer er in een sociaal verband voldoende gezonde krachten werken die de samenhang van het collectief garanderen. Ik ken het. Ben nog opgevoed met de olijke knipoog van Joris Driepinter, die mijn ouders aanraadde om mij drie glazen melk per dag in te schenken. Ze stonden voor de kracht, de gezondheid en de welvaart van alles en allen: mens en landbouw in één. Ik dronk het in, alsof het ‘het goede’ zélf was.

Logica van het Gevoel

Regressie is het terugkeren naar een eerdere fase.
Iets is losgelaten maar niet vergeten.
Wat terugslaat, zoekt het onmisbare.

Volgens Arnold Cornelis – een van mijn favoriete sociologen – zou het bij deze emoties draaien om wat hij ‘de eerste stabiliteitslaag’ noemt. Zijn “Logica van Het Gevoel” is een filosofie van de drie stabiliteitslagen in de cultuur. Die dienen als nesteling van menselijke emoties in de samenleving. Kort gezegd komt die theorie erop neer dat een nieuwe ontwikkeling in een maatschappij of cultuur pas mogelijk is, wanneer er geen essentiële stappen worden overgeslagen. 
Als we zijn theorie volgen dan moeten we concluderen dat er in het huidige tijdgewricht een kracht ontbreekt in de eerste laag: het fundament, waarin het draait om de geborgenheid. Een thuisgevoel. Het soort ontspannen gevoel dat je ook krijgt wanneer je je moedertaal hoort. Je snapt de wereld. 
Dat er in die laag iets ontbreekt, is te merken aan het ontstaan van angsten en onzekerheden bij grote groepen mensen. Het gaat dus niet om wáár men bang voor is, maar dát men bang is. ‘Progressie’ is daardoor op dit moment eigenlijk niet mogelijk. 
Het lijkt me evident. Je moet een solide basis hebben. Wie progressie wil zonder basis, gaat vroeg of laat onderuit. 
De situatie kan verbeteren door gezond moreel leiderschap. Dat biedt mensen de mogelijkheid om te vertrouwen, om er bij te horen en daardoor ontstaat de mogelijkheid tot aanhechting en participatie. Daarvoor zijn eerst gebaren van omvatting, verzorging en omhulling nodig. Het sociale veld verschaft dan voldoende veiligheid voor de groei, ontwikkeling en het samenspel van haar deelnemers. Als ik het goed begrijp, lijkt moreel leiderschap nog het meest op de kwaliteit van moederschap. Het draait om binding. Die ontstaat door gewetensvol en beschermend handelen van degene die er – niet aflatend – voor de hele groep is. 

Sociaal verband versterken

Als dit juist is, dan moeten we daar onvermijdelijk mee aan de slag. Als je het eenmaal ziet is het zo logisch. We voelen allemaal aan dat geborgenheid iets fundamenteels is. Er is geen externe grote moeder voor ons allemaal, maar we kunnen wel zorgzaam zijn voor elkaar. Als we willen repareren wat er mis is, dan zullen we dus dingen moeten herstellen die we niét per se zelf hebben veronachtzaamd, beschadigd of bedorven. Het móet worden aangepakt op de plek waar de zwakheid zich laat zien. Noodzaak. Dit komt bekend voor want zo ligt het immers ook met de klimaatschade in het algemeen en bijvoorbeeld met de schade van het kolonialisme. En deze issues staan al te lang in het licht van schuld en spijt, niet in het licht van de behoefte aan liefdevolle borging van elkaar.
Als ik er zo bij stilsta, dan kan ik terughalen dat deze boodschap uit meerdere systeemopstellingen doorklonk, die ik recentelijk heb mogen begeleiden: dat niemand zich kan veroorloven om alleen het ideologisch ‘goede’ als de eigen erfenis te beschouwen. In de trend van ‘ik doe zoiets lelijks niet’ of ‘wij doen het beter’. Hierdoor ontstaat geen veiligheid en geen gezond fundament. Er schuilt zelfs een destructief gebaar in om grote groepen mensen ‘onuitgesprokenen’ en ‘achtergestelden’ te behandelen alsof ze minderwaardig zijn, omdat die niet kiezen voor ‘progressie’. Daarmee wordt ons onderlinge sociale verband alleen maar zwakker. 
Je kunt het slechte niet straffeloos afwijzen als iets wat niet van jou is. Als je het slechte wegwerpt en het eenvoudig beschouwt als een gewicht dat vanzelf door de tijd zal worden begraven en vergeten, dan word je door de realiteit ingehaald en worden we uiteindelijk allemaal alleen maar meer geconfronteerd met grote bergen niet-gecomposteerde en onverteerde ‘shit’. 

Het grote verhaal?

Dat vernieuwing met een verhaal zou beginnen,
dat is ook een verhaal.

Het ideologisch ‘goede’ is een verouderde notie. De wereld is niet meer verdeeld in ‘links’ of ‘rechts’ op basis van politieke vergezichten en ontwikkelt zich ook niet meer vanuit alomvattende wereldbeelden. En ik geloof eerlijk gezegd niet dat het er nu om draait dat ‘de progressieven’ met een nieuw groot verbindend verhaal komen, of met een of ander wenkend perspectief waarmee de boel weer bij elkaar wordt gebracht. Ik meen te zien dat er iets anders mag gebeuren op het vlak van inclusie en waardering. Gezond moreel leiderschap dat rechtvaardig en versterkend is, komt uit een andere bron: het hart. 
Als ik om me heen kijk en de bewegingen volg van vernieuwers en pioniers dan zie ik dat de verbinding in de praktijk niet gesmeed wordt door ideologie-gestuurd denken, maar door samen te werken in concrete levenssituaties rondom menselijke basisbehoeften. Coöperatieve samenwerkingsvormen zoals Broodfondsen, ecologische landbouwbedrijven, buurtinitiatieven en energie coöperaties formeren zich niet rondom een goed verhaal over het ware en het juiste, maar rondom een alledaagse gezamenlijke opgave en onderling vertrouwen. 

Deelname aan het geheel

Als we stoppen met ideologisch gestuurd denken
kunnen we het opgave-gecentreerd samenwerken verder ontwikkelen.

In dergelijke organisatievormen staan mensen midden in de alledaagse uitdagingen: om samen te werken, om gelijkwaardigheid, onderling vertrouwen en solidariteit te verzorgen op de plek waar ze zijn, met degenen met wie ze zijn. Dit is politiek die naar het hier en nu wordt gebracht. Daar waar je de koe bij de hoorns kunt vatten. 
Het grote issue hierin is de spanning tussen deelname en eigenaarschap: als ik erin stap, spant het erom of ik mijzelf kan inbrengen zonder bij mezelf weg te gaan. Dat gebeurt in de relaties die tussen mij en de andere mensen zich afspelen. Daarin zitten de dingen die me uitdagen om deelgenoot te zijn in onmiddellijke integriteit, eerlijkheid en gelijkwaardigheid. En om de hindernissen te overwinnen die zich daarin voordoen. Ongeacht van wie ze zijn.

Sociale regeneratie

Alleen wie geworteld is, komt tot bloei.
Alleen wie aangehecht is, kan deelnemen.

In een samenleving vol ongelijkheid, racisme en rivaliteit spelen allerlei onappetijtelijke onderstromen. De restanten van een onverwerkt verleden. Die leggen beslag op onze waardigheid en onze tradities. Of we dat nu bewust beseffen of niet. En dat is de werkelijkheid waarin we leven. We zitten met z’n allen tot over onze oren dik in de shit. En we voelen het. Onze sociale bodem is vervuild.
Door te leren samenwerken in heldere, manipulatie-vrije relaties kunnen we de rommel opruimen op de plek waar het ligt: tussen jou en mij. Dat is sociale regeneratie. Alle pogingen om de grimmige aspecten van de werkelijkheid om ons heen weg te duwen naar de ander die ‘fout’ is, zijn uiteindelijk hetzelfde als ‘je shit niet opruimen’. Een poging om weg te duiken in een moreel verheven ‘betere mens’ die wél werkt aan ‘een betere toekomst’ is een vruchteloze en vergeefse poging om weg te lopen van je onvermijdelijke deelname aan de wereld. Aan elkaars wereld. 

You do not shame yourself into change
We can only love ourselves into evolution

Dit levert een rechtstreekse weg op naar herstel. Gelukkig hoef je het dan allemaal ook niet groter te maken dan het is. Als deelnemer aan de samenleving kunnen wij allemaal onze warmhartelijke betrokkenheid leven. Zo heb je een hanteerbare opgave in jouw alledaagse werkelijkheid, maar wel met een enorm positieve impact. 
Weet dat het écht helpt om je eigen plek te herkennen. Niet te denken dat je de regisseur bent omdat je het superieure standpunt inneemt – en dus alleen nog het juiste verhaal nodig hebt – maar dat jij, net als iedereen, participeert in een gezamenlijke werkelijkheid.

Dus ik zeg: vertraag en verteer wat er is, haal elkaars oude koeien uit de sloot en hélp elkaar daarbij. Dat is je bijdrage leveren aan geborgenheid en sociale samenhang. Dat is je verantwoordelijkheid nemen. Dát is de progressie van vandaag.