Je Méént het

Tijdperk van het ‘anders’ organiseren

Een broodfonds waarin mensen elkaar onderling financieel ondersteunen als ze ziek worden….  zelfpluk-tuinen…. co-housing projecten…. coöperaties voor hernieuwbare energie …. de common – of ‘meent’ in het Nederlands – lijkt een moderne vondst. Maar een gemeenschap die zich organiseert in collectief gebruik rondom gezamenlijke bronnen van bestaan, dat is eigenlijk de oergrond van elke mensen gemeenschap.

De Commons

‘Meedoen, maar dan op de nieuwe manier’ dat is het verlangen. Zo nieuw is die nieuwe manier echter niet. Het commons-denken ontkiemt in onze tijd wel, en op veel plaatsen. Maar die kiemen komen voort uit de oude zaden die nog overal te vinden zijn. Het Engelse woord commons is heel oud en wordt ook wel vertaald met brink, meent of gemene gronden. Het is een verzamelbegrip voor natuurlijke bronnen zoals land en water, maar er kan ook de groep of samenleving mee bedoeld worden, die zich daaromheen schaart en de hele manier waarop die groep georganiseerd is. In een common zijn de bronnen, deelnemers en de manier van samenleven niet van elkaar gescheiden. De grondstoffen zijn van niemand want van iedereen. Ze worden door alle leden van een groep of samenleving gebruikt, zolang je er maar niet méér van neemt dan nodig is.

Van oudsher

Het bestaan van meenten is van alle tijden en alle culturen. In de middeleeuwse samenleving waren ze hier in West-Europa ook nog overvloedig aanwezig. Die meenten werden bedreigd toen er landeigenaren verschenen, die letterlijk een hek om een stuk grond heen plaatsten en er huur voor gingen vragen. Eigenlijk een vorm van sociaal geweld dus. Het gevolg was in elk geval dat veel mensen niet meer in hun eigen levensonderhoud konden voorzien. Dit vormde volgens de geschiedschrijvers van nu, het startschot voor de ontwikkeling van het kapitalisme. Een systeem dat gefundeerd is in deze, en talloze andere processen van onteigening.

Niet normaal

Je bent er misschien aan gewend geraakt, aan het idee dat de wereld niet zomaar van jou is. Dat je eerst geld moet verdienen voordat je veilig kunt deelnemen aan de samenleving. Dat het nu eenmaal zo is dat je zelf in je levensonderhoud moet voorzien en je je daarvoor moet mengen in een competitieve omgeving. Maar zo ‘normaal’ is dat dus helemaal niet. Het is niet ons biologische vertrekpunt. In plaats van dat mensengemeenschappen zich florerend hebben kunnen voortplanten is er daardoor iets heel anders gebeurd. Het lijkt het wel of de mensheid een plaag is geworden.
Feitelijk staan we in het dagelijks leven voortdurend – vaak zonder het ons écht bewust te zijn – bloot aan de voortplanting van gevoelens van onveiligheid en ontoereikendheid. In antwoord daarop hebben we als mens onze defensieve strategieën en verhalen en precies dié maken het zo moeilijk om het roer om te gooien naar een duurzaam florerende cultuur. Het probleem is vast gaan zitten in ons.

Maatschappelijke dynamiek

In een van de systemische uitbeeldingen – een maatschappelijke opstelling die we onlangs mochten maken – werd het door een representant van de voorouders zo gezegd:
“Wij zijn niet heel. We missen iets wezenlijks. We hebben zo lang gewerkt om te overleven, en gevochten tegen een gevoel van verdrinking, dat we hebben geloofd dat de overdracht van bedrijf en bedrijvigheid naar volgende generaties het enige belangrijke was. Maar we zien nu dat we niet zonder de liefde en het vertrouwen kunnen.”
Respect voor de voorouders is ergens onderweg verworden tot een plicht naar economisch behoud en die beweging is vervolgens generaties lang doorgegeven. Oftewel: het arbeidsethos zoals we dat in het dagelijkse leven in onszelf aantreffen, dat komt niet van Calvijn. Het is andersom: ons calvinisme komt voort uit langdurig overgedragen overlevingsstrategieën die ontstaan zijn uit nood. Nood door die eerdergenoemde processen van onteigening en de daarbij behorende angstgevoelens om misschien degene te zijn die berooid achterblijft, of wiens kinderen sterven van de honger. Gevoelens die ondertussen diep verankerd zijn in ons collectieve bewustzijn.

Te hard werken

De huidige economische werkelijkheid is in ons verbonden met emotionele onderstromen die je soms, door schijnbaar onverklaarbare redenen, in jezelf kunt aantreffen, bijvoorbeeld in de gedaante van een schuldgevoel, een angst om te falen of een aandrang om je tijd nuttig te moeten besteden. Dergelijke gevoelens kunnen opkomen, zodra je niet werkt of geen maatschappelijke impact nastreeft. Rustig de tijd nemen voor jezelf, herstellen na inspanning, spelen met je kinderen, iets doen voor je eigen ontwikkeling… allemaal bezigheden waar je je aan zou kunnen laven, maar die door jou mogelijk worden gekwalificeerd als ‘nutteloos’. Je kunt een voortdurende druk ervaren om je energie strategisch in te moeten zetten. Een druk die maakt dat je juist die dingen gaat veronachtzamen waaraan je je zou kunnen opladen. Alsof je voortdurend uitademt maar niet kan inademen. Burn-out behandelen we ondertussen als een persoonlijk falen. Maar eigenlijk is het een cultuurziekte.
Het heeft de samenleving steeds meer gemaakt tot een soort bedrijf met commerciële afdelingen in plaats van een sociale gemeenschap waarin je je thuis voelt.
En we lopen ermee vast, want we kunnen uiteindelijk niet zonder onderlinge solidariteit en wederkerige ondersteuning. We kunnen niet zonder elkaar en elkaars gezelschap. Dan gaan we de intelligentie van het hart missen.

Sociale ecologie

“Elk individu behoort de wereld toe en is tegelijkertijd eigenaar van de hele wereld” schrijft bioloog en filosoof Andreas Weber, die de zaak terugbrengt naar puur biologische principes. Met ons fysieke bestaan, aangehecht aan één hele grote eco-sfeer die doordrongen is van leven, nemen we allemaal deel aan één grote common: het leven op aarde. En dan gaat het niet alleen over alle manieren waarop de rest van het eco-systeem ons tot voedsel dient, maar ook over de manier waarop wij dienstbaar zouden kunnen zijn aan elkaar en aan andere levensvormen.

De druk neemt toe

We mogen blij zijn dat de klimaatcrisis ons inmiddels aanzet tot gevoelens van urgentie. En natuurlijk zijn er visies en plannen. Maar als je ze bestudeert valt op dat deze vooral technisch van aard zijn. Ik zeg niet dat die niet belangrijk zouden zijn. Maar het valt me wel op dat de energie vooral gaat zitten in het ‘te lijf gaan’ van deelaspecten en in het afdwingen van oplossingen, door zich tegenover de problemen op te stellen. En dan vooral …  inderdaad … heel hard te gaan werken!
Maar de problemen waar we in terecht zijn gekomen, zijn ontstaan in de context van een samenhangende sociale en ecologische werkelijkheid, en zijn dus deel van een complex geheel. De problemen waarmee we bekend zijn, zoals bijvoorbeeld het stikstofprobleem of de vluchtelingenstroom, zullen zich naar mijn bescheiden mening niet laten behandelen als afzonderlijk onderdelen. Ze maken deel uit van een veel grotere samenhang. Geïsoleerde deel-oplossingen zullen die grotere natuurlijke patronen van het leven niet herstellen maar mogelijk zelfs verder uit balans brengen. Om de problemen werkelijk op te kunnen lossen, moeten we mogelijk veel dieper doordringen in de ontwrichtende noties van waaruit we de sociale werkelijkheid georganiseerd hebben. Zoals bijvoorbeeld die over persoonlijk bezit van ‘common goods’.

Hoe dan?

Voor onze voorouders was er de dreiging om de omstandigheden niet te overleven en die dreiging is er nu opnieuw. Alleen komt deze keer ‘het wassende-water-gevoel’ van álle kanten. Van covid 19 tot je energierekeningen. Van klimaatcrisis tot oorlog. Dat triggert een onderstroom van sluimerende oerkrachten en onbegrepen emotionele ladingen. We zien de samenleving verharden. Veel mensen geven ook blijk van een gevoel van innerlijke druk: “er móét nu echt iets gebeuren!” Maar wat…?
Daar komt nog eens bij dat ‘het grote verhaal van nu’ opmerkelijk genoeg is dat we geen grote verhalen meer hebben om ons aan te oriënteren. Het enige houvast dat we dan nog lijken te hebben, dat zijn persoonlijke meningen en die gaan ook werkelijk álle kanten op.

Herstel en genezing

Ik voel me aangetrokken tot twee stromingen die ik in de samenleving zie ontstaan. De ene is een snel toenemende belangstelling voor regeneratieve landbouw en agro-forestry, oftewel een manier van landbouw die herstellend werkt voor bodem en ecosysteem in plaats van uitputtend.

De andere is de toenemende belangstelling voor trauma en dan met name voor schade op het niveau van identiteit. Wat bedoel je precies wanneer je het woord ‘ik’ uitspreekt? Die vraag leidt tot diep persoonlijk werk waardoor er weer een helder onderscheid ontstaat tussen het eigene en het niet eigene. Voorheen gestolde liefde kan daardoor weer vrij gaan stromen.

Deze twee stromingen hebben in mijn optiek álles met elkaar te maken. We zoeken op beide vlakken naar manieren om met het leven samen te werken én we zijn allemaal zelf ‘het leven’. We zoeken – buiten ons en in ons – de organische oerkrachten en ordeningen van het leven zélf. Haar logica en intelligentie. De ultieme common ground. Beide stromingen werken dan ook met de ragfijne relatie-gevoeligheid van alle levende wezens, die ook ons is aangeboren.

Meen je dat nou?

Misschien kunnen we zo leren om niet langer te blijven verharden en te geloven dat we het moeten hebben van ‘dingen doen’. Misschien hoef je dat ‘dingen doen’ dan ook niet meer hoger te plaatsen en belangrijker te vinden dan je eigen gevoelige ‘zijn’.

Misschien kan je de drang naar impact ontspannen. Want misschien streef je met een strategische, succes georiënteerde, verstandige, planmatige en gecontroleerde manier van leven wel helemaal niet je passie na, maar word je diep van binnen eigenlijk gedreven door de angst dat je bij niemand om je heen op een natuurlijke vorm van solidariteit en wederkerigheid kunt rekenen.

Ja, ik meen het!

Ik ben ervan overtuigd geraakt dat we ‘het nieuwe samen’ kunnen leren. Toegevend aan hoe de natuur zich aan ons opdringt en onze werkelijkheid ongevraagd binnendringt. Toegevend aan dat ze ons toont hoe het is gesteld met onze wérkelijke behoeften, en ons zodoende de weg wijst. Zo zullen we uiteindelijk de deuren en ramen vinden om ons van binnenuit in vertrouwen ook naar haar te kunnen openen.

Het is een bumpy ride. Het vraagt het ontdooien van bevroren collectieve opvattingen, verouderde sociale noties en economische structuren. Het vraagt om pionierswerk en herstel van het denken en handelen in commons. En het vraagt om diep persoonlijk werk, om onszelf weer wezenlijk aan elkaar te durven toevertrouwen. Een weg bewandelend waarlangs we onszelf niet langer uitputten en waarop we er dan ook automatisch mee opgehouden zijn om dat met de ons omringende levensbronnen te doen!

School voor Samen                                                           

De School voor Samen, waar Ik & Jij begin 2021 de initiatiefnemer van was, is in vruchtbare bodem gevallen en dat heeft een ontwikkeling in gang gezet. Mijn positie is nu, medio 2023, veranderd naar participant van een beginnende meent, of common, of deelgenootschap… we weten het nog niet. Dit is zoeken al even gaande, maar het voelt gegrond en de wortels verspreiden zich steeds verder in de zachte donkere aarde.

‘We’ gaan ons nog wel aan je voorstellen, wanneer de School verder opengaat. Ieder van ons voelt zich geroepen om de natuurlijke principes van gemeenschapsvorming te onderzoeken en om zich erin te verdiepen wat het vraagt om werkelijk samen te werken volgens die natuurlijke principes. We groeien hieraan zelf en we dragen graag bij aan de groei van anderen. De School is een ontvangstplek die ruimte geeft aan voedende initiatieven: regeneratief en creatief.