Touch me, Heal me
See me, feel me is de titel van een nummer uit 1969 van The Who. Als puber zong ik het refrein keihard mee: see me, feel me, touch me, heal me… in het kielzog van de bevrijdende sixties was menig lied een hoopvol gebed. We prezen de ophanden zijnde heelheid en deelden openlijk ons verlangen naar eenwording van de mensheid. We geloofden in alle onschuld dat onze liefde de wereld zou redden. Maar wat kwam er terecht van ons geloof? Werd de wereld er beter op? Of heeft de deining van een doorgaande trein ons al luisterend in hypnose gebracht?
The Who
Het valt me nu pas op hoe passief de woordkeuze in het lied eigenlijk is: zie mij, voel mij, raak mij aan en maak mij heel….. aan wie zijn die smeekbeden eigenlijk gericht? Dat de naam van de band op deze manier mee deed in het hele verhaal, daar had ik toen nog geen oog voor.
Er is sinds die tijd veel veranderd. Inmiddels is de vraag naar wie ons kan helen tot in enorme proporties uitvergroot. Sommigen vragen zich zelfs af of de westerse mens, die tot op het bot wordt gedomineerd door marktwerking, überhaupt nog geheeld kan worden. Zij hebben ons opgegeven.
Zie mij?
Een optimistische stem oppert dat we misschien zijn begonnen aan een verdiepingsslag op de vier onderdelen van het refrein en dat we ze wellicht alle vier één voor één diepgaand moeten onderzoeken, beleven en doorgronden. We zijn in ieder geval nog lang niet klaar met die eerste: ‘zie mij’. Onze jongeren zijn collectief bezig met de ontdekking van het grote verschil tussen ‘zie mij’ en ‘kijk mij’. Optimisme is daarbij helaas moeilijk vol te houden, want ook al begint alle wezenlijke kennis met zelfkennis, een beleving van verbinding en eenwording raakt in onze selfie-cultuur steeds verder op de achtergrond.
Voel mij?
‘Omdat het kan’ dat lijkt zo’n beetje de belangrijkste drijfveer van de jonge medemens in relatie tot wat dan ook. Luister maar eens goed. Bijvoorbeeld over de nieuwste app op de mobiele telefoon: het kan iets en jij kan het hebben en dat is de reden waarom je het zou willen hebben. Punt.
Of wanneer het gaat over gezondheid en de omgang met het lichaam. ‘Ze kunnen tegenwoordig zoveel meer’ en dat is de reden om het te willen ondergaan. Wie neemt er nog genoegen met hoe de natuur ons gemaakt heeft? We willen cosmetische ingrepen, tattoos en ‘body positivity’ alsof we zelf een buitenstaander zijn van ons eigen lichaam en haar geneugten kunnen consumeren alsof het een voorwerp is.
‘Omdat het kan’ heeft een aura van vrije wil, maar wanneer je de woorden proeft, smaakt het naar negativiteit, zinloosheid en grenzeloosheid. Het is leeg in het midden: er is niemand in aanwezig die iets voelt. Geen zin. Geen smaak. Geen betekenis.
Als iets niét kan, dan is dat beperkend voor je keuzemogelijkheden en we willen geen inperkingen ervaren of aanvaarden. We kiezen voor het makkelijkste, lekkerste en meest ijdele. Maar er is geen sprake van meer vrije wil als je meer keuzemogelijkheden hebt. In tegendeel. Je verschaft jezelf een ontsnappingsclausule. Iets om de uitdagingen van het leven juist niét aan te gaan. Het zet je aan tot het genieten van een richtingloos leven. ‘Voel mij’ is verworden tot ‘geef mij een gevoel’. Omdat het kan.
Raak mij aan?
Een filosoof als Srećko Horvat maakt met zijn boekje “De Radicaliteit van de Liefde” korte metten met de vrije wil door aan te wijzen dat al je opvattingen en emoties al lang en verstrekkend zijn gekaapt door het kapitalisme, júist via het eindeloze aanbod van keuzemogelijkheden. En hij is in het goede gezelschap van bijvoorbeeld iemand als Yanis Varoufakis en Joris Luyendijk. Jouw drijfveren en alles waar jij zin in hebt, is koopwaar geworden.
We hypnotiseren onszelf met een handjevol overtuigingen: onze samenleving is gestoeld op vrijheid want ze is georganiseerd vanuit het uitgangspunt dat ieder mens zelf het beste weet wat goed voor hem of haar is. En op de markt komt dat allemaal optimaal tot zijn recht.
Ondertussen is zelfs je persoonlijkheid verworden tot koopwaar. En wat we moeilijk of oncomfortabel vinden, of wat ons onwelgevallig is, dat gaan we uit de weg. We geven onszelf toestemming om onze problemen onopgelost te laten. Dat geldt niet alleen voor de grote issues zoals het klimaat en financiële ongelijkheid maar ook voor zoiets simpels als het ongemak van een spontane ontmoeting in de openbare ruimte. Of erger: het risico om een blauwtje lopen. Gelukkig kun je dat met apps zoals Tinder en Grindr gemakkelijk vermijden. Raak mij aan… maar raak mij niet.
Maak mij heel?
Wie echter heel wil worden, moet langs het gebrokene. Bij de opening van zijn congres voor heelmeesters: ‘Re-thinking Healthcare’ afgelopen voorjaar – rondom de effecten van de marktwerking in de gezondheidzorg – vertelt Jan Jacob Stam dat hij zich er pas echt goed toe kon zetten om het event voor te bereiden, toen hij besefte dat het okay is om een onderdeel van het probleem te zijn. Als burger co-creëer je onbewust de problemen van de samenleving waar je deel van uitmaakt.
En op het moment dat je daar wakker in wordt, dan heb je pas echt een keuze: kiezen is iets positiefs aangaan en is dus wezenlijk anders dan gewoon maar iets doen ‘omdat het kan’.
Kiezen
In z’n kwaliteit is kiezen een liefdeskracht met een helende werking. Die kracht vormt dan ook de grootste bedreiging voor de markt, meent Srećko: haar vermogen om je leven op de kop te gooien is dezelfde als de radicaliteit van de revolutie, het vermogen om het heersende systeem omver te werpen.
Die liefdeskracht gaat over een actieve beweging. Het is de liefde die maakt dat je offers brengt voor de dingen die er voor jou wezenlijk toe doen. Die je doet putten uit een veel diepere laag dan de comfortabele laag van de veelheid aan keuzemogelijkheden – wat gewoon een verschijnsel is van luxe en overvloed. Die liefde helpt je om te zien dat je iets aan te gaan hebt met jezélf, en helpt je om je tot iets essentieels te beperken. Die liefde zet je er toe aan om je innerlijke krachten aan te boren: om voor de draad te komen met jezelf in alle eerlijkheid.
Heel mijn ik
Dat is dus zeker geen passieve ervaring. Liefde is niet iets wat je moet zien te krijgen. Alsof je alleen maar het juiste object van je liefde moet zien te kiezen. Het is iets wat je moet zien te bewerkstelligen. Het beminnen is een radicale activiteit die je totale persoonlijkheid betreft en die je moedige inzet vereist. Niet een beetje maar helemaal.
Moeite doen. Doorzetten. Je ergens aan overgeven waardoor je leven waarde krijgt. De keuze om daar wakker en present in te zijn, die kan je altíjd maken, ongeacht de omstandigheden of de mate van luxe waarin je leeft. De keuze om iets te willen bereiken, niet omwille van ijdele doelen, maar omwille van het feit dat je dan zelf verschijnt op het toneel van je leven. ik zie jou, ik voel jou, ik wil jou bereiken.
Heel zijn is er helemaal zijn.
We won’t get fooled again!
Pete Townshend – The Who